Aslında Ne Yiyoruz?
Ülkemizde gıda ve gıda ile temas eden maddelerin üretim, işleme ve dağıtımının tüm aşamalarındaki resmi kontrol faaliyetleri Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Yapılan kontrollerle gıda güvenilirliğinin sağlanması, tüketici sağlığının korunması ve sektörde haksız rekabetin önlenmesi amaçlanmaktadır. Bu çerçevede, kontroller sonucu taklit ve tağşiş yapıldığı veya ilaç etken maddesi ilave edildiği tespit edilen 618 firmaya ait 1211 parti ürün 12 Ekim 2019 tarihinde Tarım ve Orman Bakanlığının internet sitesinde kamuoyunun bilgisine sunulmuştur.
Duyuruda alkollü-alkolsüz içecekler, arıcılık ürünleri, bitkisel kaynaklı ürünler, et ve et ürünleri, şekerli mamuller, süt ve süt ürünleri ile yüzlerce üretici firmaya yer verilmiştir. Bu incelemelerde alkolsüz içecekler, bitki, çay ve kahve ürünleri, çikolata ve kakao ürünleri, enerji içecekleri, şekerli mamuller ve takviye edici gıda ve ürünlerde ilaç etken maddesine rastlanmıştır. Baharatlar, şekerli mamuller, bitki, çay ve kahve gibi ürünlerde gıda boyası bulunmuştur. Ayrıca ballarda taklit ve tağşiş yapıldığı, bitkisel yağlara farklı tohum yağları katıldığı, süt ve süt ürünlerine ise jelatin ve nişasta katıldığı tespit edilmiştir. Kavurma, sucuk, kırmızı et, köfte gibi et ve et ürünlerinde yapılan denetimlerde ise tek tırnaklı eti, at eti, domuz eti bulgusuna rastlanmıştır.
Yapılan denetimler sonucunda görüldüğü gibi gıda ve gıda ile temas eden madde ve malzemelerin üretiminde ilaç etken maddeleri sıkça kullanılmıştır. En sık olarak nörotransmitter geri alım inhibitörü olan sibutramin ve fosfodiesteraz enzim inhibitörlerinden tadalafil, sildenafil, vardenafil gıdalara katılmıştır. Bu etken maddeler cinsel fonksiyonu artırmak, zayıflatmak gibi kullanım endikasyonlarından dolayı ürünlere eklenmektedir.
Fosfodiesteraz enzim inhibitörleri, fosfodiesteraz-5 enzimini seçici olarak inhibe ederek siklik guanozin monofosfataz seviyelerini yükseltir ve vazodilatasyona sebep olurlar, bu nedenle penil ereksiyon disfonksiyonu tedavisinde kullanılırlar. Ancak bu etken maddelerin yüksek dozda ve kontrolsüz kullanılması kardiyak sorunlara, ani kardiyak ölümlere sebep olabilmektedir.
Yapılan denetimlerde zayıflatıcı amaçlı kullanılan ve çoğu kez ruhsatlı olmayan ürünlerin içerisinde piyasaya sürülebilen sibutramin adlı etken maddeye rastlanmıştır. Sibutramin, etkisini noradrenalin, serotonin ve dopamin geri alım inhibisyonu yaparak göstermektedir. Ancak sibutramin kullanımının uykusuzluk, ağız kuruluğu, kabızlık, artmış kalp krizi riski ve inme olmak üzere birçok yan etkisi bulunmaktadır. Avrupa İlaç Ajansı (EMEA) tarafından “kardiyovasküler hastalıklarda risk oluşturduğu” gerekçesiyle Avrupa Birliği üye ülkelerinde piyasadan toplatılmıştır. Buna dayanarak 2010 yılında Sağlık Bakanlığı İlaç Eczacılık Genel Müdürlüğünün kararı ile ilaç piyasalarından geri çekilmiş ve Türkiye’deki müstahzarlarının ruhsatı askıya alınmıştır.
Gıda maddeleri içerisinde piyasaya sürülen ve muhteviyatı tam olarak bilinmeyen bu maddeler her yaştan insanı ilgilendirmekte ve sağlık açısından ciddi risk oluşturmaktadır. Bu ürünler saf olmayan etken maddeleri bilinmeyen dozlarda içermeleri ve kontrolsüz kullanımları sonucu istenmeyen ciddi yan etkilere, hatta ölüme yol açabilmektedir. Bu bağlamda sağlık açısından ciddi risk oluşturan bu ürünlerin ilgili otoritelerce denetimlerinin daha sıkı yapılması gerekmektedir. Ayrıca kullanıcılara gerekli uyarıların yapılarak kullanımının azaltılması ve farkındalığın arttırılması akılcı çözüm olacaktır.
Derya Egeli
