Beklentilerimiz Gerçekliğimiz Olabilir

Mervenur Murtazaoğlu

Yaşamımızı sürdürebilmek için doğru tahminlere ihtiyaç duyarız ve bu tahminlere göre hareket etmeye çalışırız. Eğer tahminlerimiz gerçeklerle uyumlu olursa uygun davranışsal tepkileri veririz ve hayatta kalmamız kolaylaşır. Ancak sürekli değişim halinde olan çevre, dün doğru olduğunu düşündüğümüz tahminlerin bugün yanlış sonuçlanmasına neden olabilir. Bu sonuçlar duygu durumumuz ile birleştiğinde her bireyde farklı sonuçlanabilir.
Bireysel farklılıkların duygu durumumuz üzerinde etkili olduğunu ve bu farklılıkların olaylara verdiğimiz tepkileri etkilediğini açıklığa kavuşturmak için bilim insanları, Ocak 2023’te yaptıkları çalışmayı [Sci Adv. 2023 Jan 4;9(1):eadd2976.] yayımlamışlardır. Bu çalışmada tahmin hataları öğrenimindeki farklılıkların endişeli ve depresif bireylerin, beklenmeyen olumsuz sonuçlar karşısında doğru beklentileri sürdürme becerilerini etkileyebileceği öne sürülmektedir. Aynı kimya sınavına giren 625 lisans öğrencisinin katıldığı söz konusu çalışmada, öğrencilerden sınav bitiminde cep telefonlarına gönderilen formu doldurmaları istenmiştir. Gönderilen formda öğrencilere alacakları sınav notları tahminleri sorulmuş ve verdikleri cevaplar kaydedilmiştir. Verilen cevaplarda tahmin ettikleri sınav sonucu beklentilerinden yüksek alan öğrenciler, pozitif tahmin hatasında bulunurken, beklentilerinden düşük alan öğrenciler ise negatif tahmin hatasında bulunmuşlardır. Bu pozitif ve negatif tahmin hatalarında bulunan bazı öğrenciler pozitif tahmin hatalarıyla bir sonraki sınav için not tahminleri yapmış ve beklentilerine daha yakın sonuçlar alarak notlarında artış göstermişlerdir. Diğer öğrenciler ise yaptıkları negatif tahmin hatalarıyla bir öğrenme (tahminlerinde doğruluk) göstermeyerek daha düşük notlar almışlar ya da tahmin ettiklerinin altında not almışlardır. Tahminlere dayalı öğrenmedeki bu farklar sonucu, öğrencilerin notlarında aynı oranda artma veya azalma görülmemiş dolayısıyla tahmin hatalarına dayalı öğrenme skorlarında asimetrik bir veri elde edilmiştir. Yani bazı bireylerin iyimser bir şekilde önyargılı olduğunu ve tercihen pozitif tahmin hatalarından öğrendiğini, diğerlerinin de zıt modeli olan negatif tahmin hatalarından öğrendiğini saptamışlardır.
Yapılan dört sınav sonucunda elde edilen verilerde pozitif tahmin hatalarında bulunan öğrencilerin her bir puanlık not artışının beklentilerinde de artışa yol açtığı, aynı şekilde negatif tahmin hatalarıyla her bir puanlık azalışın beklentilerinde azalmaya neden olduğu görülmüştür. Öğrenme durumundaki bu duygusal farklılıkların notlarında düşüş gözlemlenen nevrotik (negatif duygusallık) bireylerde kaygı belirtilerine neden olabileceğini bulmuşlardır. Ayrıca tahmin hatalarını, beklentileri güncellemek ve tahmin hatalarına dayalı öğrenmede ortaya çıkan farklılıkları, içselleştirme bozukluklarıyla ilişkilendirmek için kullandıklarını ortaya koymuşlardır.
Sonuç olarak negatif duygusallığa sahip bireylerin beklenmedik sonuçlara karşı duyarlılığın ve olumsuz tahmin hatalarından kaçınma tercihinin, kişiyi yanlış ve karamsar bir dünya modeline götürebileceğini ve belki de gelecekteki kaygı riskini artırabileceği gösterilmiştir. Bununla birlikte tahmin hataları öğrenimindeki farklılıkların, içselleştirme bozukluklarının ortaya çıkan bir semptomu değil daha çok gelişimleri için bir risk faktörü olduğu da söylenebilir.