Müzik Bizi Daha Adil Yapabilir mi?
Ekrem Acar
Binlerce yıldır insan hayatında önemli bir yere sahip olan müzik, genellikle “insanların hislerini, düşüncelerini, doğadan aldıklarını ve bazen de salt doğayı anlatan, ifade eden, düzenlenmiş sesler” olarak tanımlanır. Bu sesler; öfke, mutluluk, üzüntü gibi pek çok duyguyu etkiler. Hepimizin de tecrübe ettiği gibi, duygularda yaşanan değişimler davranışlarımıza bir şekilde yansır.
Müziğin hangi davranışlar üzerinde etkileri olduğunu araştıran araştırmacılar; yalancılık, itaatkârlık, ırkçılık gibi pek çok davranış tipinin müzik ile ilişkili olduğunu tespit etmişlerdir. Peki, duyduğumuz seslerin adalet duygumuzu etkileyebileceğini ve karar alma davranışımızda rol oynayabileceğini hiç düşündünüz mü? Ağustos 2022’de Frontiers in Behavioral Neuroscience dergisinde yayımlanan bir makalede [Front Behav Neurosci. 2022 Aug 1;16:890739] Zhengxian Liu ve arkadaşları tarafından bu soruya bir yanıt aranmış ve çalışmada bir çeşit müzik türü dinletilen kişilerin karar verme davranışları incelenmiştir. Araştırma, müzik geçmişi olmayan 84 üniversite öğrencisi üzerinde yapılmıştır. Müzik geçmişi olan kişilerin dâhil edilmemesinin ana sebebi ise müziğin bu kişilerin duyguları ve davranışları üzerindeki etkilerinin farklı olmasıdır. Katılımcılar; müzik grubu, aktif kontrol grubu ve pasif kontrol grubu olmak üzere 3 gruba ayrılmıştır. Müzik grubuna mutlu edici etkisi bilinen enstrümantal bir müzik, aktif kontrol grubuna beyaz gürültü olarak yağmur sesi dinletilmiştir. Pasif kontrol grubu ise herhangi bir işitsel uyarana maruz bırakılmamıştır. Sonrasında ise katılımcılara bilgisayarlar üzerinden “ültimatom oyunu” oynatılmıştır.
Ültimatom oyunu, belli bir paranın iki oyuncu tarafından nasıl paylaşılacağı üzerine kurgulanmıştır. Birinci oyuncu, paranın nasıl bölüşüleceğini ikinci oyuncuya teklif eder. İkinci oyuncu teklifi kabul ederse para birinci oyuncunun teklif ettiği şekilde bölüşülür. Eğer ikinci oyuncu teklifi reddederse iki oyuncu da hiçbir şey alamaz. Daha önce bu oyun üzerine yapılan araştırmalarda insanlar, payların %20 altında verildiği durumlarda reddetme eğiliminde olurken genellikle %40-45 civarındaki payları kabul etme eğiliminde oldukları görülmüştür.
Katılımcıların oyunu gerçek bir partner ile oynayacaklarını düşünmeleri sağlanmış ancak oyun bilgisayara karşı oynanmıştır. Bilgisayar ekranına önceden belirlenmiş olan teklifler randomize şekilde yansıtılmış ve tüm katılımcılar teklif alan kişi olarak oyuna katılmıştır. Çalışmanın sonucunda, müzik dinleyen katılımcıların %30 ve %40 oranında verilen payları kontrol grubuna kıyasla daha çok reddettiği görülmüştür. Ayrıca teklifi reddederken karar alma süreleri kontrol grubuna göre daha kısa olmuştur. Çalışma boyunca belli aşamalarda yapılan EEG görüntülemelerine göre müzik grubunun dorsolateral prefrontal korteks, anterior insula, ventromedial prefrontal korteks ve ventral striatum bölgeleri kontrol grubuna kıyasla daha güçlü aktivasyon göstermiştir. Bu bölgelerin karar alma mekanizmasında rolü olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte, müzik grubundaki kişilerin adaletsiz teklifleri kabul etme oranı, temporoparietal kavşak ve sağ ventral striatum arasındaki ağ bağlantıları ile korelasyon göstermiştir. Bu veriler adil karar verme mekanizmasının anlaşılması açısından önem arz etmektedir.
Elde edilen verilerden de anlaşılacağı üzere, dinlediğimiz bir müzik kararlarımızı etkileyebilmektedir. Müziği bir işitsel uyaran olarak ele aldığımızda bu uyaranların hayatımızı çepeçevre sardığını görebiliyoruz. Şakır şakır yağan yağmur, trafikte kulak tırmalayan kornalar, dergi sayfalarını çevirirken huzur veren hışırtı… Öyleyse gürültü kirliliğinden olabildiğince uzaklaşmaya ve ruhunuzu besleyecek bir şeyler dinlemeye ne dersiniz?
