Diş Çürükleri ve Çocukluk Obezitesi

Abdülkadir Tiftik

Obezite son yılların önemli gündem maddelerinden birisidir. Çocukluk obezitesi ise adeta bir global epidemi halini almış bulunmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nca yayımlanan “Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması- 2010” raporuna göre Türkiye’de obezite sıklığı yüzde 30 olarak bulunmuştur. Çocukluk obezitesi prevelansı ise 2000 yılında yüzde 5 iken 2013 yılında yüzde 6.3’e yükselmiştir.

Dünya obezite konusunda alarma geçmiş durumda iken, başta pediatri ve endokrinoloji hekimleri olmak üzere pek çok meslek kolu konunun çözümü adına ciddi sorumluluklar taşımaktadır. Bu sorumluluğa sahip bir başka meslek grubu da diş hekimliğidir. Nitekim Amerikan Diş Hekimleri Birliği Dergisi’nde 2005 yılında yayımlanan makalede diş hekimlerine, obezitenin sadece hastaların ağız sağlığına etkilerinden dolayı değil, genel sağlığa ciddi etkilerinden dolayı, konuyla mücadele etmede çağrıda bulunulmuştur. Diş hekimleri hem genel hem de ağız sağlığını korumak adına beslenme alışkanlıkları konusunda hastaları bilgilendiren ve sağlıklı yaşamak noktasında toplumu bilinçlendiren kimselerdir. Böylece obezitenin önlenmesinde önemli bir basamağı desteklemekte diş hekimlerinin önemli bir rolü bulunmaktadır.

2008 yılında dental çalışanlar ve hastalar hedeflenerek yapılan bir anket çalışmasında ortaya çıkan genel kanaat, diş hekimlerinin HIV, Hepatit, diyabet, kardiyovasküler hastalıklar açısından hastalarını takip etmesi gerektiğidir.

Diş hekimlerinin genel sağlığın ayrılmaz parçası olduğu kanaati günden güne toplumlar nezdinde kabul görmekte ve genel sağlığın iyileştirilmesi için oynadıkları rolün boyutu ve önemi de artmaktadır. Amerikan Diş Hekimliği Birliği (ADA), Amerikan Çocuk Diş Hekimleri Birliği (AAPD), Amerikan Dental Hijyenistler Birliği (ADHA) gibi diş hekimliği dünyasının önemli kurumları obeziteyi önlemek ve çürük oluşumunu azaltmak adına şekerli gıdaların (enerji içecekleri, gazlı içecekler gibi) tüketiminin azaltılması konusunda bildirler yayınlamışlardır.5,7 2008 yılında ABD’de elde edilen bir başka veri bunun kanıtı niteliğindedir. Yetişkinlerin genel sağlık hizmeti almayan yüzde 24’lük parçasının yüzde 23’ü aynı zaman diliminde diş hekimliği hizmeti almak için başvurmuştur.8 Bu istatistik diş hekimlerinin bilinçli ve ilgili olması gerektiğini hatırlatmaktadır.

Çocukluk Obezitesi ve Beslenme

Obezite terimi genel olarak aşırı yağ birikimi olarak tanımlanmaktadır. Etiyolojisi oldukça kompleks olan obezite; genetik, çevresel, bireysel etkiler neticesinde şekillenir.9 Obezite ve bilhassa çocukluk obezitesi pek çok sağlık sorununa yol açmaktadır. Hipertansiyon, yüksek kolesterol, astım, uyku bozuklukları, karaciğer hastalıkları, tip 2 diyabet, koroner kalp hastalıkları gibi problemlere yol açabilmektedir.

Yapılan bir araştırmada Amerika Birleşik Devletleri’nde 1988-1994 yılları arasında tüketilen şekerli atıştırmalıklar ve %100 meyve suyundan elde edilen kalori değerinin günlük 242 kcal olduğu, 1999-2004 yılları arasında ise bu miktarın 270 kcal’ye yükseldiği belirlenmiştir. Bu istatistiğin ardından geçtiğimiz 30 yıl içerisinde obez erişkinlerin ve obez çocukların sayısının ikiye katlandığı, obez ergen bireylerin sayısının üçe katlandığı bilgisi obezite etiyolojisinde rol oynayan faktörlerden en etkili olanını ortaya çıkartmaktadır.

Obeziteye yol açan sebeplerin arasında dikkat çeken ve modifiye edilebilir olan faktör kötü beslenme alışkanlıklarıdır. Kötü beslenme alışkanlıkları obezitenin en önemli sebeplerinden birisi olarak görülmektedir. Şekerlendirilmiş gıdalar, fast-food, tatlı atıştırmalıklar gibi glisemik endeksi yüksek gıdaların sık tüketilmesi kalori alımını artırmakta ve bugün çocukluk obezitesinin en önemli tetikleyicilerinden görülmektedir. Şekerli içeceklerin tüketimi yıllar içerisinde dramatik olarak artmıştır. Çeşitli araştırmalarda bu gıda maddelerinin tüketimi ile uzun dönem kilo alma ve obezite arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. Çocukluk obezitesi ve beslenmeyi inceleyen bir makalede akıllı gıda tercihinin çocukluk obezitesini önlemede önemli olduğunu belirtmiştir.

Beslenme Alışkanlıkları ve Ağız Sağlığı

Çoçukluk obezitesi ile çocukluğun prevelansı en yüksek hastalığı olan diş çürükleri arasındaki ilişki literatüre geçmiştir. Şekerlendirilmiş içeceklerin -meyve suları, gazlı içecekler- ve karbonhidrat içeri yüksek atıştırmalıkların sık tüketimi çocukluk obezitesinin ve diş çürüklerinin gelişiminde ortak risk faktörüdür.

Çocukluk obezitesi modifiye edilen ve edilemeyen pek çok faktörün tetiklediği multifaktöriyel bir etiyolojiden kök almaktadır. Modifiye edilebilir faktörlerden birisi diyet tercihleridir. Araştırmalar şekerle tatlandırılmış gıda maddelerinin tüketiminin artışının obezite epidemisinin ana sebeplerinden birisi olduğunu ortaya koymuştur.

Diş çürükleri, bakterilerin devamlı olarak karbonhidratı fermente etmesi sonucunda pH seviyesinin düşmesine bağlı olarak dişin mineral dokusunun çözünmesi ile meydana gelmektedir. Bakteriler diş yüzeyinde bulunan biyofilm içerisinde çalıştıklarından dolayı tükürük, bakteri ürünlerini uzaklaştırmada etkisiz kalmaktadır. Dolayısıyla beslenme alışkanlıkları çürük gelişiminin ve ağız hijyeninin bozulmasının önemli etkenlerinden birisidir. Yapılan bir çalışmada şeker ve nişasta içerikli ürünlerin yüksek düzeyde tüketiminin biyofilm oluşumu ve olgunlaşmasını ve asit üretimini artırdığı saptanmıştır. Aynı çalışma bazı asidojenik ve aside dayanıklı bakterilerin yüksek karbonhidrat tüketimi olan hastaların dişleri üzerindeki biyofilmde yoğun oranda bulunduğunu tespit etmiştir. Bu durum çocukluk obezitesi ve diş çürüklerinin gelişiminin bir noktada aynı sorundan kaynaklandığını göstermektedir.

Ağız Sağlığını Korurken Obeziteyi Önlemek

2017 yılında yapılan bir derlemede, diş hekimleri ve örgütlerinin çocukluk obezitesini önlemek ve şekerli gıdaların tüketimini azaltmak hakkında bilincin arttığını ortaya koymuştur. 2005 yılında Vann ve ark. yaptıkları çalışmada pediatrik diş hekimlerine çocukların genel sağlıklarına katkıda bulunmaları adına bir çerçeve çizilmelerini önermişlerdir. Bu bağlamda diş hekimlerinin hastaları ile iletişimlerinde şu konulara dikkat çekmeleri istenmiştir: a) erken çocukluk çağı çürükleri b) düzenli öğün aralıkları ve sağlıklı atıştırmalıklar c) gazlı içeceklerin tüketimini sınırlamak. “Çocuğun ne yediği değil, nasıl ve ne zaman yediği çürük gelişiminde belirleyicidir.” anlayışıyla diyet düzenlemeyi diş hekimlerine tavsiye etmişlerdir. a) erken çocukluk çağı çürükleri b) düzenli öğün aralıkları ve sağlıklı atıştırmalıklar c) gazlı içeceklerin tüketimini sınırlamak. “Çocuğun ne yediği değil, nasıl ve ne zaman yediği çürük gelişiminde belirleyicidir.” anlayışıyla diyet düzenlemeyi diş hekimlerine tavsiye etmişlerdir.

Aynı makalede pediatrik diş hekimlerine çocukluk obezitesini önlemek için şu çağrı yapılmıştır: i) ebeveyn, öğretmen ve çocuklar üzerine etkili diğer kimselere genel sağlık alışkanlıkları hakkında bilgilendirmek. ii) karar vericileri okullarda ve diğer kamusal alanlarda sağlıklı yaşam tarzını geçerli kılmaları için desteklemek.

Sanghavi ve arkadaşları diş hekimlerinin çocukluk obezitesinin önlenmesi ve aynı anda ağız hijyeninin de sağlanması adına tavsiyeleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.

1) Ulusal ağız sağlığı örgütlerinin bildiri ve rehberlerini takip etmek: Son yıllarda pek çok örgüt çocukluk obezitesi ve diş çürüklerinin ortak risk faktörlerine dikkat çekmeye başlamıştır. Şekerlendirilmiş gıdaların tüketiminin kısıtlanması adına yapılan çağrılar, bu örgütlerin yapabileceklerinin ancak kısıtlı bir kısmını oluşturmaktadır. Bu örgütler, şekerlendirilmiş gıdaların vergilendirilmesi, reklamlarının yasaklanması ve okul ve benzeri kamusal kuruluşlarda satışının yasaklanması gibi yaptırımlara öncülük edebilirler.

2) Ağız sağlığı çalışanlarının konu hakkındaki farkındalığının artırılması ve eğitimlerinin sağlanması: Bir anket çalışmasına göre diş hekimlerinin yarısı obezite farkındalığı konusunda katılımcı bir tavır sergilemekle birlikte bilgi eksikliğine sahip olduklarını beyan etmişlerdir.23 Farkındalığı oluşturmak sadece kliniklerde hekimlere yapılacak bilgi aktarımı ile değil, diş hekimliği fakültelerinin müfredatlarında konuyla ilgili değişiklikler yapmakla mümkün olacaktır.

3) Ağız sağlığının obeziteyi önlemekteki rolünün medya yoluyla topluma bildirilmesi. Örneğin bir çalışma San Francisco ve Berkeley’de gazlı içeceklerin vergilendirilmesi tartışmasında ağız sağlığı vurgusunun neredeyse hiç bulunmadığını belirtmekte ve bunun ağız sağlığı profesyonelleri için kaçırılmış bir fırsat olduğunu söylemektedir.

Koruyucu Tıp Uygulamları odak noktasını hastalıkları oluşmadan önlemek hedefine doğrultmuşken, diş hekimlerinin artık global bir kriz halini almış obezitenin ve bilhassa çocukluk obezitesinin önlenmesindeki rolü gözden kaçırılmamalıdır.

Diş hekimi, yalnızca hastalarının dişleri ve ağız çevresi dokularının sağlık durumuyla ilgili değil, hastaların genel sağlığı ile de birinci dereceden ilgilenmek sorumluluğundadır. Obezite gibi yıkıcı sonuçlar doğurabilecek bir sağlık problemini önlemek, diş hekimi için diş çürüğü gibi kendi alanını ilgilendiren hastalığın etiyolojik faktörünü elimine ederek mümkün olduğundan diş hekimlerinin kritik bir rolü bulunmaktadır. Bu bağlamda diş hekimi adeta bir diyetisyen gibi hastalarına beslenme eğitimi vermek ve soruna dair bilinç kazandırmak sorumluluğundadır.

Ebeveynlerin de erken çocukluk çürüğünü önlemek adına diş hekimlerinin tavsiyelerini takip etmek ve böylece çocukluk obezitesinin de önüne geçilmesini sağlayacak alışkanlar kazanılması noktasında bilinçli olmak sorumluluğu bulunmaktadır.

Diş çürükleri ve çocukluk obezitesi ortak etiyolojiden kök alan iki problemdir. Diş hekimleri ve hekimlerin tavsiye ve uyarıları neticesinde alınacak günlük önlemler her iki hastalığın önlenmesi konusunda önem arz etmektedir.

Kaynakça

1. World Health Organization Facts and Figures on Childhood Obesity. 2014. Available from: http://www.who.int/end- childhood-obesity/facts/en

2. GlickM. Expanding the Dentist’s Role in Health Care Delivery. Is it Time to Discard the Procrustean Bed?. J Am Dent Assoc 2009;140(11):1340-1342.

3. Tavares M, Chomitz V. A healthy weight intervention for children in a dental setting: A pilot study. J Am Dent Assoc. 2009 Mar; 140(3):313-6.

4. Greenberg BL, Glick M, Frantsve-Hawley J, Kantor ML. Dentists’ attitudes toward chairside screening for medical conditions. J Am Dent Assoc. 2010;141(1):52-62.

5. American Academy of Pediatric Dentistry. Policy on dietary recommendations for infants, children, and adolescents. Policy Manual. 2012;37(6):56-8.

6. American Dental Association. Currentpolicies 1954–2015. Research to investigate the relationship between diet, nutrition and oral health: American Dental Association. 2015. ADA publication 52H-2015. [Cited 2016 Aug 15] Available from: http://www.ada.org/en/member-center/ leadership-governance/historical-publications-policies

7. American Dental Hygienists’ Association. Policymanual [cited 2016 August 16]. Available from: http://www.adha.org/ policies-positions-partnerships

8. Strauss SM, Alfano MC, Shelley D, Fulmer T. Identifying unaddressed systemic health conditions at dental visits: patients who visited dental practices but not general health care providers in 2008. Am J Public Health. 2012;102(2): 253-5.

9. Incledon E, Wake M, Hay M. Psychological predictors of adiposity: systematic review of longitudinal studies. Int J Pediatr Obes. 2011;6(2-2):e1-e11

10. Visscher TL, Seidell JC. The public health impact of obesity. Annu Rev Public Health 2001;22:355-375.

11. Wang YC, Bleich SN, Gortmaker SL. Increasing caloric contri- bution from sugar-sweetened beverages and 100% fruit juices among US children and adolescents, 1988-2004. Pediatrics. 2008;121(6):e1604-e1614.

12. El-Behadli AF, Sharp C, Hughes SO, Obasi EM, Nicklas TA. Maternal depression, stress and feeding styles: towards a framework for theory and research in child obesity. Br J Nutr. 2015;113(suppl):S55-S71.

13. Banfield EC, Liu Y, Davis JS, Chang S, Frazier-Wood AC. Poor adherence to US Dietary Guidelines for children and adolescents in the National Health and Nutrition Examination Survey population. J Acad Nutr Diet. 2016;116(1):21-27.

14. Anderson PM, Butcher KE. Childhood obesity: trends and potential causes. Future Child 2006;16:19-45

15. Huang JY, Qi SJ. Childhood obesity and food intake. World J Pediatr 2015;11(2):101-107

16. Hayden C,Bowler JO, Chambers S, Freeman R, Humphris G, Richards D, Cecil JE. Obesity and dental caries in children: a systematic review and meta-analysis. Community Dent Oral Epidemiol. 2013;41(4):289-308.

17. Tinanoff N,Holt K.Children’s sugar consumption:obesity and dental caries. Pediatr Dent. 2017;39(1):10-1.

18. Sanghavi A, Siddiqui N.J. Advancing oral health policy and advocacy to prevent childhood obesity and reduce children’s consumption of sugar-sweetened beverages. Journal of Public Health Dentistry. 2017(77) S88-S95

19. Hsiao A, Wang YC. Reducing sugar-sweetened beverage consumption: evidence, policies, and economics. Curr Obes Rep. 2013;2:191–9.

20. Thylstrup A. When Is Caries Caries, And What Should We Do About It? Quintessence Int. 1998; 29 (9):594–98 PMID: 9807144

21. Ribeiro AA, Azcarate-Peril MA, Cadenas MB, Butz N, Paster BJ, Chen T, et al. (2017) The oral bacterial microbiome of occlusal surfaces in children and its association with diet and caries. PLoS ONE 12(7): e0180621. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0180621

22. Vann WF, Bouwens TJ, Braithwaite AS, Lee JY. The childhood obesity epidemic: a role for pediatric dentists? Pediatr Dent. 2005 Jul-Aug;27(4):271–6.

23. Curran AE, Caplan DJ, Lee JY, Paynter L, Gizlice Z, Champagne C, et al. Dentists’ attitudes about their role in addressing obesity in patients: a national survey. J Am Dent Assoc. 2010 Nov;141(11):1307–16.

24. Somji A, Nixon L, Arbatman L, Mejia P, Aziz A, Gutierrez KS, Dorfman L. Advocating for soda Taxes: how oral health professionals fit in. CDA J. 2016 Oct;44(10):627–31.